З аповесці-казкі “Закаханы трэцякласнік”

Казачнік цешыўся, што яго спадарожнікам падабаецца ездзіць з ім. На кароткіх прывалах Толік і Алеся весела жартавалі, азартна смяяліся. Іх прыемна слухаць.

– Помніш, – прыгадвае Толік, – з-за Мішкі настаўніца мяне падняла.

– Бо шушукаліся.

– Ага, Мішка штурхае: “Колькі будзе дзесяць і дзесяць?”

– А ты што?

– Кажу: “От, дурань ты, Мішка. Складзі і атрымаеш – дваццаць”.

Толік і Алеся смяюцца. І раптам Алеся кажа:

– Матэматык і футбаліст ты добры. А чаму ж па мове не дзясятка?

– Не паставіла… Пашкадавала… – шчыра, з жалем прызнаецца Толік і крыху сарамаціцца.

– Давай я цябе пашкадую, – спачувае Алеся і лёгенька прытуляецца да сябра.

Казачніку добра ад іх настрою, і ён уключае навігатар на “Опелі”.

– Ну што, сёння на чароўнай карце высвеціліся рака Дняпро і вёска Мілаград. Нечым заманьваюць нас. Паедзем?

– Мы гатовы! – дружна адказваюць вандроўнікі.

Праз колькі хвілін крылатая машына павісла над шырокай блакітнай стужкай ракі. З вышыні здавалася, што гэта не вадзяная дарога, а шкляная ці, можа, нават ледзяная. Толькі вельмі ж вужаватая.

На адным закругленні, дзе рака як бы абдымала правым берагам густы лес, Казачнік абвясціў:

– Ідзем на пасадку.

– Глядзіце, зялёнае воблака на Зямлі! – усклікнула Алеся.

– Дык гэта ж дубрава. Адны дубы!.. Такі лес расце на дзядулевай радзіме… – радасна выгукнуў Толік.

Як толькі прызямліліся, убачылі ўказальнік. Чырвоная стрэлка скіравана ў гушчар лесу, а пад ёй надпіс: “Гарадзішча ахоўваецца дзяржавай”.

– Што, у гэтым дубняку стаіць горад? – здзівіўся Толік.

– Там мо і людзі ёсць? – спалохалася Алеся.

Казачнік супакоіў:

– Вы са мною!.. Уперад, адкрывальнікі!..

Усе трое па вузкай сцяжынцы нырнулі ў густы непралазны лес. Унізе раслі кусты ядлоўцу, арэшніку. А маладзенькіх дубкоў, елачак, рабінак, як дзетак у садку. Яны чапляліся за джынсы вандроўнікаў, нібыта прасілі: “Пагуляйце з намі. Сум наш развейце”. Але Казачнік упарта ішоў уперад, як бы нешта шукаў. І ў адно імгненне рэзка прыпыніўся, ледзь не ўкленчыў перад Дубам-дзедам.

– О, магутнейшы продак!.. О, цярплівы і трывалы сведка, падкажы нам, куды мы трапілі!..

Рэха разнесла просьбу Казачніка па ўсёй дубраве. Стала ціха-ціха. І раптам зверху, як бы з неба, пачулася: “Тук-тук-тук…” Прыгледзеліся, а на сухой галіне дуба сядзіць дзяцел і выстуквае эсэмэску.

– Дуб-дзед глухаваты, не дачуў маю просьбу. Вось яго сакратар і дакладвае яму, – патлумачыў Казачнік.

Дзяцел перастаў тукаць, Дуб крактануў сваёй верхавінай, бытта ачнуўся ад дрымоты. Усе пачулі яго хрыплаваты голас:

– Слаўныя славяне, я вартую гэту дубраву ўжо тысячу гадоў…

Толік і Алеся перазірнуліся: хіба можа такое быць?

Дуб зразумеў іх і сказаў:

– Мой бацька тут стаяў… Дзед стаяў… На маёй кары напісана наша біяграфія…

Усе пачалі ўзірацца ў дубовую кару. Яна грубая і парэпаная, як маршчыны на тварах векавых людзей. Месцамі з-пад кары адкрываліся засохлыя раны. Там-сям купкамі рос срабрысты мох. Некаторыя галіны абламаныя. І замест іх на ствале ўтварыліся чорныя шрамы. На ўсім гэтым нешта напісана? Як жа разгадаць тайну?

Дуб-дзед паспачуваў вандроўнікам і яшчэ раз пракрактаў на ўвесь лес, даваў каманду некаму нябачнаму:

– Гэй, Данаша і Барысфен, правядзіце нашых гасцей у старажытнае паселішча.

З зялёнага гушчару, як бы вынырнулі з вады, з’явіліся хлопчык і дзяўчынка. Па ўзросту такія ж, як Толік і Алеся, але крыху дзіўнаватыя. Твары загарэлыя, колеру спелых жалудоў. На галовах – кароны з лісцяў клёна і дуба. На шыі ў дзяўчынкі віселі каралі з чырвоных рабінавых ягад. А шыю хлопчыка ўпрыгожвалі доўгія стужкі дзеразы. З адзення на іх – толькі трусікі з шырокіх галін папаратніку. У руках яны трымалі доўгія кіі з вострымі жалезнымі наканечнікамі.

Незнаёмцы прадставіліся:

– Я – Данаша. Па-вашаму, Даша. Я – з давашай эры.

– А я – Барысфен. Па-вашаму, Барыс. Барысфенам даўней называлі вось гэту раку.

Хлопчык паказаў рукой у бок дубоў, якія быццам стаялі на варце. І толькі цяпер усе заўважылі непадалёк раку Дняпро. Яе хвалі пераліваліся на сонцы, недзе там, унізе. Алеся і Толік адчулі, што стаяць на высокай кручы. Яна абнесена зялёным валам, падобным да конскай падковы.

– Гэта наша Гарадзішча, – з гонарам сказала Данаша. – Тут жыло племя мілаградцаў дзве з паловай тысячы гадоў назад.

– Адкуль ведаеш? – вырвалася запытанка ў Толіка.

– Я сама тады жыла.

– Табе што, болей гадоў, чым дубу? – здзівілася Алеся.

– Не, я пражыла мала гадоў, – уздыхнула Данаша, – нам тады цяжка жылося…

– Стары дуб ведае чары, – патлумачыў Барысфен, – і часам ажыўляе нас, каб мы расказвалі пра сваё Гарадзішча.

Усе прайшлі ўсярэдзіну “падковы”, прыселі на травяным пагорачку. Дзіўныя экскурсаводы паведалі тайну вякоў.

– Во, на гэтым высокім беразе Дняпра мы змайстравалі свае хаткі. Абкапалі іх высокім земляным валам. Во, бачны яго рэшткі. Так атрымалася Гарадзішча, дзе мы жылі. Здабылі агонь. Ён гарэў у земляной яме і дзень, і ноч. Мы не давалі яму згаснуць. Агонь саграваў нас. Агонь ратаваў ад звяроў і насякомых. На агні абпальвалі розныя гліняныя вырабы. Агонь дапамагаў выплавіць з балотнай руды жалеза…

– Нашы бацькі прыручылі дзікіх коней. Навучыліся абрабляць зямлю і вырошчваць на ёй зярняты. Мы рукамі лавілі рыбу. Хадзілі ўсім племенем упалёўваць ласёў, кабаноў. Пчолы нам насілі мёд, а лясныя і балотныя птушкі неслі яйкі…

– А ці былі ў вас якія-небудзь цацкі? – спытала Алеся.

Данаша і Барысфен сказалі, што яны мала мелі часу на гулі. Трэба было дапамагаць дарослым здабыць ежу, адзенне, падтрымліваць агонь, няньчыць немаўлят.

– Аднойчы гліналёпы вырабілі для нас конікаў, – прыгадаў Барысфен. – Яны вельмі ж нагадвалі нашых прыручаных коней. Мы пачапілі іх на тонкія галінкі лазняку і насілі на шыі, як абярэгі.

Тут азваўся Казачнік:

– Мы паедзем у мясцовы краязнаўчы музей. Там ёсць усе знаходкі археолагаў, якія праводзілі тут раскопкі.

Данаша здзівілася:

– Можа, яны знайшлі мае срэбраныя завушніцы? Тата некалі выменяў іх за пчаліны воск у гандляроў, якія плылі па Барысфену.

– Так, у музеі ёсць такія завушніцы, – пацвердзіў Казачнік.

Данаша сонечна ўсміхнулася. Барысфен радаваўся за сваю сяброўку. Але ў гэты час усе пачулі крэкт Дуба-дзеда:

– Спатканне заканчваецца. Сонца садзіцца. Вам трэба вярнуцца ў сваё племя.

Данаша і Барысфен ласкава памахалі рукамі. Праз шырокія галіны дубоў прабіліся промні сонца. Па іх, як бы па касмічнай дарозе, узняліся ўвысь дзеці з данашай эры.

Толік і Алеся, узрушаныя, ухапіліся за рукі. Яны ніколі не думалі, што каля звычайнай вёскі Мілаград можа захоўвацца такое дзіва.

Уладзімір ЛІПСКІ

Папярэдняя частка
Працяг