Я тут  жыву

Займальныя вандроўкі па Беларусі

Уладзімір ЛІПСКІ

Вёску Шоўкавічы, дзе я нарадзіўся, цяжка адшукаць нават на самай вялікай карце. Цяпер там ужо мала хатаў. Лясы, балоты, сенажаці. Але ж вёска вельмі родная, любая мне. Яна – мая малая радзіма. Калі надумаецеся яе знайсці, шукайце на Гомельшчыне, у Рэчыцкім раёне. Побач вёскі Вузнаж, Заходы, Баравікі, Селішчы, Чарнейкі, Дабужа…

Веру, нашы Шоўкавічы адны такія ў свеце. У летні поўдзень над імі затрымліваецца само Сонца і доўга-доўга стаіць над хатамі, агародамі, як бы звярае свой компас. За нашым прыгуменнем цёхкаюць самыя галасістыя салаўі. А яшчэ я адкрыў у сваёй вёсцы сем цудаў і паверыў, што цэнтр Еўропы якраз знаходзіцца ў нас. І не спрабуйце абвяргаць мой доказ, лепш азірніцеся наўкол: колькі цудаў у вашым паселішчы?

Ды найперш паверце ў мае адкрыцці.

1. Шоўкавічы. Рэдкая і адзіная назва вёскі ва ўсёй Беларусі. Кажуць, тут жыў некалі Мамэрт. Людзі яго панам называлі. Ён служыў стражнікам у панскім лясніцтве. Але самае галоўнае – насіў той Мамэрт лапці з шаўковымі аборамі. Нібыта ад іх і пайшла назва вёскі.

Яшчэ кажуць, на нашых палетках вельмі радзіў лён. Як цвіў, здаецца, блакітныя азярыны гайдаліся хвалямі ледзь не да саменькіх хат. Нібыта Шоўкавічы тады пазіралі ў сусвет вялізнымі блакітнымі вачыма. Іх адкрытыя і добрыя вочы, спадзяваліся мае шоўкаўцы, бачыў сам Бог. Мо таму з асаблівай пяшчотай яны даглядалі льняныя палеткі. А калі прадавалі лён, іх усе хвалілі: “Ды ў вас не лён – шоўк!” Чутка далёка пайшла пра нашых майстроў-ільнаводаў. Усе цікавіліся: “Дзе тыя шоўкаўцы?.. Калі зноў прывязуць свой шоўкавы лён?..” Вось і нарадзілася назва вёскі – Шоўкавічы.

2. Хата. У нашай сям’і было тры хаты. Адну фашысты спалілі. Тады яны знішчылі ўсю вёску. Другая, часовая, маленькая, прыземістая, згарэла пры пажары. А трэцюю змайстраваў бацька. Усё зрабіў сам, сваімі рукамі: сцены, падлогу, столь, дах, рамы, дзверы, печ. Пяццю вокнамі пазірала наша хата на вуліцу і ў двор. Тут выраслі мы, шасцёра дзяцей. У хаце заўсёды цікалі ходзікі – вісячы гадзіннік. На сценах віселі рамкі з фоткамі ўсёй радні. Яны і натхнілі мяне напісаць кнігу “Я” – пра радавод Ліпскіх. Пра Маму і Тату таксама выйшлі кнігі. Бацькі для мяне – святыя. Навучылі працаваць, паважаць людзей і любіць да слёз нашы Шоўкавічы.
3. Людзі. Яны ў нашай вёсцы шоўкавыя, добрыя, спагадлівыя, мудрыя, шчырыя, сумленныя і вельмі працавітыя.

Дваіх чалавек у Шоўкавічах называлі нават па бацьку: Мітрафанавіч, Лявонаўна. Гэта нашы настаўнікі. Яны нястомна выводзілі шоўкаўскую пацанву ў людзі. Рабілі гэта цярпліва, строга, з любоўю.

Усе астатнія вяскоўцы мелі свае званні. Дзед Мішчук быў народным лекарам. Цётка Аршулька – народнай “чытаркай”. За вечар магла прачытаць тоўстую кніжку. Суседка Холька-інвалідка ўмела выхоўвала чатырох сыноў, трымала ў хаце ўзорную чысціню. Дзед Леўка, калі здароўкаўся, здымаў шапку і перад старым, і перад малым.

Нашы людзі чамусьці любілі рэдкія імёны: Сарафіна, Джэма, Ларык, Арына, Тодар, Язэп, Дуня, Варка. Мяне хацелі назваць Юркам, бо на Юр’я нарадзіўся. Але ж сёстры Клава і Люба ўгаварылі бацькоў, і мне далі імя Валодзя, Уладзімір. А ўсе ў вёсцы і ў сям’і заўсёды называлі – Валодзька.

Пра сваіх вяскоўцаў я напісаў кнігі “Адпяванне жывых”, “Лаўрэнавы працадні”, “Шоўкавічы” (сумесна з Георгіем Сытко).

4. Дуб. На нашым агародзе вырас векавы дуб. Ён як помнік вёсцы, бо ўзвышаецца над ёй і помніць усё-ўсё. Толькі расказаць не можа.

А за тым дубам пачынаецца Шоўкаўская дуброва. Яна – помнік прыроды, ахоўваецца дзяржавай. Плошча яе – 73,9 гектара. Узрост дрэў – да 120 гадоў, а вышыня іх – да трыццаці метраў. Па тым дубняку я хадзіў у Вузнажскую школу. У той дуброве наразаў поўныя кашы баравікоў. Туды хадзіў слухаць спеў сініц, драздоў. Шоўкаўская дуброва давала мне ўрокі прыгажосці.

З мясцовымі вучнямі мы пасадзілі каля нашага дуба ліпавую алею. І я назваў яе “Алеяй памяці”. Хай жа нагадвае, што тут жылі Бабічы, Бельскія, Захарэнкі, Каваленкі, Кашавары, Козыры, Корзуны, Кулачэнкі, Ліпскія, Маркавы, Мілюты, Новікі, Паўловічы, Пылінскія, Трацэўскія…

5. Буслянка. Яе змайстравалі шоўкаўскія буслы на старым дубе. З гадамі ён пачаў усыхаць, адкідваць галіны. Верхавіну знесла ці то бурай, ці то маланкай. І вось на гэтым амаль высахлым дрэве буслы зрабілі сваю “фазэнду”. Кожнай вясной дабудоўвалі, рамантавалі. І атрымалася буслянка вялізная, таўшчынёй тры метры. У ніжніх “паверхах” гэтага маёнтка засяліліся вераб’і. Яны былі шумнымі суседзямі, але буслы іх велікадушна цярпелі. А мы ўсе любілі назіраць за жыццём птушак. Буслянка была для нас, дзяцей, і тэлевізарам, і канцэртнай пляцоўкай. Карацей кажучы, вясковым цудам.
6. Сажалка. Невялікае азярцо ў Шоўкавічах, відаць, выкапалі самі вяскоўцы. Туды вадзілі на вадапой коней, кароў. Там жанчыны мылі бялізну. Там вымочвалі лён перад яго апрацоўкай.

А мы, дзеці, любілі там купацца. Спякотнымі днямі не вылазілі з вады. Зімой на сажалцы быў наш лядовы палац пад адкрытым небам. Канькі і лыжы мелі самаробныя.

Бачыце, сажалка вучыла нас плаваць, рабіла спартсменамі. А яшчэ – рыбакамі. У ёй завяліся карасі, плоткі, уюны. Цяпер на сажалцы гаспадараць бабры. Там іх дачы-катэджы. Яны добрыя дрывасекі. Нарыхтоўваюць дровы нашым пенсіянерам. Чым жа не цуд!

7. Столпінка. Так называецца рачулка, якая, не паверыце, пачынаецца ў нашым забалочаным лесе, за сенажаццю. Уяўляеце, у тым жа месцы якраз узыходзіць сонца і адтуль выцякае рэчачка. Тонкім, вялым шнурочкам яна пятляе па лузе і нырае ў альховы лес. Выскоквае за суседняй вёскай Баравікі і ўпадае ў рэчку Сведзь. А тая прамой дарогай бяжыць у Бярэзіну.

У вёсцы Горваль, дзе мама мяне нарадзіла ў бальніцы, Бярэзіна злучаецца з магутным Дняпром. А Дняпро нясе свае воды ў Чорнае мора. Бачыце, шоўкаўская рачулка Столпінка – родзічка Чорнаму мору. Я сам не так даўно даведаўся пра гэты цуд.

Вось і кажуць мудрыя людзі: век жыві – век вучыся і ўвесь час адкрывай вакол сябе нешта новае. А каб быць адкрывальнікам, трэба умець здзіўляцца, радавацца і вельмі ж любіць зямлю, на якой упершыню ўбачыў свет, паветрам якой дыхаеш. Хай жа вам, сябры, пашанцуе, адкрыць свае цуды!